JOHANN SEBASTIAN BACH (1685-1750)

Müzisyen bir ailede doğan ve tüm dünyada müzik tarihinin temel taşı olarak kabul görmüş olan büyük Alman besteci Johann Sebastian Bach, yaşadığı Barok dönem’in müzikteki doruğunu oluşturmuştur. Barok müziğinin yapısında en belirgin özellik, müzikte “kontrast”lar kullanılması olmuş ve bununla birlikte konçertolar devri başlamıştır. Müziksel ifadeyi güçlendirmek için kullanılan ses düzeyinin alçalıp yükselmesi Barok dönemde keşfedilen ve gelişen işaretlerle başlar. Orta Çağ ve Rönesans’ta ses şiddeti, hep aynı seviyede kullanılmakta iken Barok dönemde piyano (düşük ses) ve forte (gür ses) terimleri ile eserlerde ses şiddetinin önemi ve katkısı görülmeye başlar. Barok dönemin bir diğer yeniliği, bu döneme kadar olan müzikal yapıda bulunmayan ve eserin başka bir bölüme geçeceğini veya bittişini belirten bir olgunun kullanılmasıdır. Eserlerde kapanışlar ve geçişler daha güçlü yer alır. 1600’lü yıllarda başlayan Barok dönem Bach’ın ölümüyle sona ermiştir. Kendi döneminde yaşamış ve kendinden sonra yaşayacak bütün büyük besteciler Bach’tan etkilenmiş ve yazdığı bin küsür eseri ile onlara ilham kaynağı olmuştur. J.S.Bach’ın eserleri BWV numaralarıyla indekslenmektedir; kısaltma Bach Werke Verzeichnis (Bach Eserleri Kataloğu) kelimelerinin baş harflerinden oluşur. Katalog, Wolfgang Schmieder tarafından derlenerek 1950 yılında basılmış olup kronolojikten ziyade tematik olarak düzenlenmiştir. Örneğin BWV 525’ten BWV 748’e kadar olan eserleri org için yazılmıştır.

Süitler
16. yüzyıl öncesinde dans parçaları olarak adlandırılan eserlerin daha sonra süit adıyla basılı kaynaklarda bir müzik terimi olarak ilk kullanımına 1557’de Fransız besteci Estienne du Tertre tarafından yayınlanan “Bransle Süitleri” örnek olarak gösterilmektedir. (Bransle 16. yy’da çiftlerin bir hat veya çember olarak bir taraftan diğer tarafa hareket ederek yaptıkları bir çeşit Fransız dansıdır.) Klasik anlamdaki bir süit temelde Allemande, Courante, Sarabande ve Gigue dans müziklerini içerir. Süitler, 16. ve 17.yy’da üç yada dört danstan oluşurken 17.yy’ın sonlarına doğru “gigue” de standart hale gelmiş daha sonraları özellikle de Sarabande ve Gigue bölümlerinin arasına giren farklı dans müzikleri ile süitler geliştirilmiştir. Allamende, 4/4’lük ölçüdeki görkemli bir Alman dansıdır. Courante, 3/4’lük hareketli bir Fransız dansıdır. İtalyanlar ise 3/4’lük İtalyan dansını Corrente diye adlandırmışlardır. Sarabande, 3/4’lük yavaş bir İspanyol dansıdır. Gigue, orjinini İngiltere’deki “Jig”den alan 6/8’lik hızlı bir danstır. Çok ender de olsa İtalyanlar Giga olarak adlandırmışlardır.

Fransız Süiti No. 5 Sol majör BWV 816
Benzer formdaki altı süitten oluşan ve “Fransız Süitleri” olarak adlandırılan sete bu başlığı Bach’ın verdiği düşünülmemekle birlikte bu isimle anılmasına neden olarak bölümlerinin özlü oluşunun gösterilebileceği söylenmektedir. Fransız Süitleri’nin, Bach’ın yine altı süitten oluşan bir set olarak yayınlanan İngiliz Süitleri’nden ayrılan en belirgin farkı süitlerin açılışında prelüdlerin olmayışıdır. Altı Fransız süiti de sırasıyla Allemande, Courante, Sarabande dizilişi ile başlar ve Sarabande ile Gigue arasına farklı danslar girer. Fransız süitlerinin bu 5 numaralı süitinde Sarabande ve Gigue arasında, üç Fransız dansı olan Gavotte (Fransız Halk dansı), Bourrée (17.yy İspanya’sında yaygın olan Fransız orjinli hareketli bir dans) ve Loure (Slow Gigue olarak da bilinen yine Fransız Barok dansı) müzikleri yer almaktadır. İlk beş süit, 13 çocuğunun annesi ve 2. eşi olan Anna Magdalena Bach için Köthen’de yazılmaya başlanan nota kitabında bulunmuştur. Bach’ın 37 yaşında tamamladığı eser 1720-1722 yılları arasında yazılmıştır. Partita No. 2 Do minör BWV 826 15. ve 16. yüzyılda solo enstrüman için yazılmış ve genellikle bir düzen içinde sıralanmış dans formundaki çeşitli müzik parçalarından oluşan çok bölümlü yapıdaki eserler için süit ile aynı anlamda partita tanımlaması kullanılmaktaydı. Bach 40-45 yaşları arasında yazdığı altı partitayı önce 1725-1730 yılları arasında tek tek yayınlar, 1731’de Clavier Übung (Klavye Çalışması) adlı eserinin birinci bölümü olarak tekrar yayınlar. Bunlar bestecinin sağlığında yayınladığı ender eserler arasında yer alır. Bach’ın bu eserleri yazarken pedagojik bir yöntem izlediği görülmektedir. Eserlerdeki giriş bölümü her partitada farklı bir başlıkla isimlendirilmiştir. Dört temel dans olan Allemande, Courante, Sarabande ve Gigue değişmezken geriye kalan danslar her defasında değişkenlik göstererek karşımıza çıkar. Bu partitalar çok ender de olsa Alman Süitleri olarak adlandırılır.

İngiliz Süiti No. 3 Sol minör, BWV 808
Bach’ın 30’lu yaşlarında olduğu 1715’li yılllarda yazıldığı ve altı süitten oluşan ilk seti “İngiliz Süitleri” adı altında anılır. Bu altı süit için neden “İngiliz” nitelemesinin eklendiği bilinmemektedir. Kimi yazar bir İngiliz için bestelenmiş olabileceklerini, kimi ise Londra’da etkinlik gösteren Dieupart ve Händel’in süitlerine benzerlik gösterdikleri için bu adı almış olabileceklerini ileri sürer. İngiliz Süitleri prelüdle başlar ve İngiliz süitleri’ni daha sonra yazdığı Fransız suitlerinden ayıran en belirgin özelliği açılıştaki bu prelüdlerdir. Prelüdler, genellikle bir sahne eserinden ya da bir kilise töreninden önce seslendirilen, enstrüman için yazılmış ve belirli bir biçimi olmayan müzik parçalarıdır. Altı İngiliz süiti de sırasıyla Prelude, Allemande, Courante, Sarabande dizilişi ile başlar. Sarabande ile Gigue arasına farklı danslar girer ve süit Gigue ile biter. İngiliz süitlerinin bu üç numaralı süitinde Sarabande ile Gigue arasında iki adet Gavotte yer alır.

Partita No. 1 Si bemol majör BWV 825
Bach’ın, klasven için yazılmış altı süitten oluşan partitaları, İngiliz ve Fransız süitleri setleri ile kıyaslandığında bu üç set içinde en son yazılan ve en çok teknik gerektiren settir. Sette yer alan her bir partitada dört temel dans olan Allemande, Courante, Sarabande ve Gigue değişmezken her birinin giriş bölümü farklı bir başlıkla isimlendirilmiştir ve her bir partitada bu dört dans dışında geriye kalan danslar her defasında değişkenlik göstererek karşımıza çıkar. Bir numaralı bu partita bir prelüdle başlar ve Sarabande ile Gigue arasında iki adet Minuet yer alır. ( Minuet, yine orjini Fransız dansı olan iki kişinin küçük adımlarla yaptığı 17.yy.’daki sosyal danslardan biri. Fakat dans, müzikal anlamdaki minuete göre biraz daha hızlı bir tempodadır.) Klavsen için yazılmış barok dönem eseridir.

İstanbul Resitalleri, Nisan 2012