FRÉDÉRIC CHOPIN (1810-1849)

Klasik müziğin, piyano söz konusu olduğunda en zorlu bestecilerinden olan, aynı zamanda en çok Romantik dönem piyano eserleriyle tanınan Frédéric Chopin, Polonya’da, Varşova’ya yakın bir köyde dünyaya geldi. Fransız bir babası ve Polonyalı bir annesi olan müzisyenin üstün dehası henüz çocukken ortaya çıkmıştı. Besteci, 1830’daki Kasım İsyanı’ndan hemen önce, yirmi yaşında, Polonya’dan Paris’e taşındı ve burada bulunduğu dönem içinde besteler yaptı, birçok müzisyene ders verdi ve çok kısa bir sürede virtüöz seviyesinde bir piyanist olarak nam saldı. Chopin, eserlerinin çoğunu solo piyano için yazmıştır. Teknik anlamda talepkar olmasına rağmen, stilinin asıl vurgusu nüans ve dışavurumcu bir derinlik üzerine kuruludur. Enstrümantal balad gibi farklı müzik formlarını da yaratan Chopin, piyano sonatı, vals, nocturne, etüd, impromptu, prelüd, ve Polonya milliyetçiliğini yansıtan mazurka ve polonez’lerdeki birçok yeniliği gerçekleştiren yegane kompozitördür.

Andante spianato & Büyük Polonez Mi bemol majör, Op. 22 (1831) 14:46
Andante spianato’nun (yumuşak, akıcı) giriş bölümündeki hafifçe hissedilen dalgalanma etkisi, Chopin’in en unutulmaz ve zarif melodilerinden biridir. Son derece huzurlu ve durgun orta bölüm ise, tüm eserin dokusunu tamamlayan, karşıtlıklar içeren bir akor yapısına sahiptir.
Büyük Polonez, “Polonya stilinde bir dans” anlamına gelen bu formun en çarpıcı eserlerinden biridir. Bir fanfare ile açılır, ardından da Chopin’in özellikle üstadı olduğu, coşku dolu ve cesur bir dans formuna doğru ilerler. Besteci, bu materyallere benzersiz bir biçimde yaklaşmış, armonideki beklenmedik değişimler sayesinde ve şiirsel gustosuyla birlikte emsalsiz bir değer yaratmıştır.

Balad No. 3 La bemol majör, Op. 47 (1841) 7:33
Chopin’in müzik dünyasıyla tanıştırdığı ve 1800’lü yıllardan itibaren dönemin diğer bestecilerinin de faydalandığı balad, kendine özgü bir müzikal anlatım biçimidir. Genellikle solo piyano eserleri için yazılır; Chopin ve Brahms dört, Lizst iki ve Clara Schumann da bir balad bestelemiştir. Chopin’in 3 No’lu baladının girişi 6/8’lik ölçü yapısıyla ilerleyen, hülyalı, tatlı bir temayla açılır, hızlanan, dörtnala bir ritimle de parçanın devamı gelir. Final bölümü ise, önceki zor ve ihtişamlı akışın aksine, birkaç sade ve yalın akorla sonlanır.

Sonat Si bemol minör, Op. 35 ("Cenaze Marşı İle”) (1837) 24:11
Grave; Doppio movimento
Scherzo
Marche funèbre: Lento
Finale: Presto
İlk bölüm, Beethoven’ın Op.111 No’lu Sonatı’nı andıran, fırtınalı bir açılış temasıyla başlar ve lirik bir hissiyat uyandıran başka bir temayla devam eder. İkinci bölüm ise, scherzo üslubundadır ve asude bir orta bölümle sürdürülür. Üçüncü bölüm, Si bemol minördeki ünlü cenaze marşıyla başlar, D diyez majörde dinlendirici bir ara bölümle devam eder ve yine cenaze marşının temasıyla sonlanır. Bu bölüm sonatın bir anlamda lakabı olmuştur, “Chopin’in Cenaze Marşı” genellikle Si bemol minördeki başlangıç ve final bölümünü tasvir etmek için kullanılır. “Cenaze Marşı”, John F. Kennedy ve Leonid Brezhnev gibi liderlerin devlet tarafından düzenlenen cenaze törenlerinde çalınmıştır. Hatta, Paris’teki Père Lachaise mezarlığında gerçekleştirilen Chopin’in kendi cenazesinde de kendi bestelediği bu eser seslendirilmiştir.
Sonatın son bölümü, tempoda ya da hacimde bir değişkenlik olmaksızın çalınan unison notaları içerir. James Huneker, Sonatların Mikuli basımının Amerikan versiyonunda Chopin’in şu sözlerinden alıntı yapmıştır: “Sağ el ile unison çalan sol el, aslında Mart’tan sonra bir diğeriyle dedikodu yapmaktadır.” Dördüncü bölüm, ayrıca çeşitli kritikler tarafından “mezar taşlarının arasında uğuldayan rüzgar” olarak da betimlenmiştir.

Scherzo Si bemol minör, Op. 31 (1837) 10:07
Scherzo, İtalyanca “şaka” anlamına gelmektedir, yani müzikal anlamda bir parça scherzo olduğunda, hafif, hızlı, şakacı, oyuncu bir eser olduğu anlaşılabilir. Chopin’in dört Scherzo’sundan ilk üçü, standart klasik repertuardaki diğer örneklere kıyasla daha karanlık ve dramatiktir. Minör bir eser olması, tekinsiz bir temayla başlaması ve ardından adeta birbiriyle çarpışan akorlarla devam etmesi, parçadaki gergin gelişimin göstergesidir. Ancak aksine, eserin bir sonraki ara bölümünde, Re majör tonundaki ruhu zengin ve karizmatik bir vals, bizi geçmiş yıllara, Avrupa balo salonlarına götürür. Parçanın genel hissiyatının aksine sıcak orta bölüm ise dans-vari bir doku taşıyan duygusal bir üslup içerir. Parça sonuna doğru tekrardan orijinal temaya geri döner ve büyük bir haşmet ile sona erer.

SERGEI RACHMANINOFF (1873-1943)

Chopin ve Liszt’ten iki nesil sonraki büyük usta Sergei Rachmaninoff da Romantik piyano eserleri konusundaki en büyük bestecilerden biri olarak tarihin sayfalarında yerini alacaktı. Rachmaninoff’un bu iki kompozitörden tek farkı, Rus ekolünden geliyor olmasıydı. Hayret verici derecede yetenekli bir piyanist ve özgün bir besteciydi; sadece piyano eserleri değil, orkestra eserleri, oda orkestraları için parçalar, şarkılar, koro eserleri ve operalar besteledi. Moskova Konservatuarı’nda halen öğrenciyken, çok başarılı bir besteci ve solistti; mezuniyetinin ardından da ilk senfonisini besteledi. İlk senfonisinin yankıları henüz devam ederken, birkaç yıl sonra, kendi repertuarının en saygıdeğer yapıtlarından biri olan İkinci Piyano Konçertosu’nu besteledi. Ailesiyle birlikte 1917 yılındaki Sovyet Devrimi’nden kaçarak Amerika Birleşik Devletleri’ne yerleşen besteci, burada yeni eserler yazmaya ve konserler vermeye devam etti. Yeni yeni gelişen kayıt endüstrisinden de faydalanarak, hem kendisinin, hem de diğer müzisyenlerin eserlerini de ABD’de yaşadığı dönemde kaydetti. Rachmaninoff, dolaylı anlatımı ve duygusal dehasıyla, dışavurumcu özgürlüğü ve çarpıcı derecede tutkulu melodileriyle, geç Rus Romantizm ekolünün son temsilcisi olarak ardında paha biçilmez bir miras bırakmıştır.

Moments Musicaux, Op. 16 (1896) 30"
Andantino
Allegretto
Andante Cantabile
Presto
Adagio sostenuto
Maestoso
“Altı Müzikal An”ın Fransızcası; Opus 16, önceki müzik çağlarının karakteristik formlarını yeniden oluşturan altı farklı eseri içermektedir. Bu formlar, Rachmaninoff’un elinde Nocturne, Sözsüz Şarkı, Barcarolle, virtuoso Etüd, ve Tema ve Varyasyonlar şeklinde yeniden hayat bulur.
Her eser, gerçek bir konser parçası olarak tanımlanmıştır. Bütünün bir parçası olarak bestelenmiş olsa da her eser, kendine özgü temaları ve yarattığı atmosferlerle, tek başına bir kimlik taşır. Eserler, kasvetli 3 No’lu Cenaze Marşı’ndan, görkemli 6 No’lu Canon’a kadar uzanan temalar içermekte; aynı zamanda da Moments Musicaux, Rachmaninoff’un hem solo piyano kompozisyonuna dönüşünü, hem de solo piyano kompozisyonundaki devrimini bütünüyle yansıtmaktadır. Andantino ani bir sonuca ulaşan, uzun ve yansımalı bir melodiyle açılır. İkinci bölüm olan Alegretto ise Rachmaninoff’un piyano tekniğindeki üstünlüğünü bu set içinde yansıtan birkaç parçadan ilkidir. Andante cantabile, kendini çevreleyen diğer parçalarla zıtlıklar taşır, “cenaze marşı” ya da “matem” olarak da adlandırılır. Presto, melodik yoğunluğun ortaya çıkmasını sağlamak amacıyla, aralarında Chopin’in Prelüdleri de olmak üzere birkaç farklı kaynaktan ilham almaktadır. Beşinci bölüm olan Adagio sostenuto finalden önce, Barcarolle formunda bir moladır adeta. Maestoso ise, tüm eseri koyu, üç bölümlü bir dokuyla birlikte sonlandırır. Bu altı müzikal anda, Rachmaninoff 1941 yılında kendisiyle yapılan bir söyleşide anlattıklarını adeta tamamen gerçekleştirmiştir: “Müzik yazarken yapmaya çalıştığım şey, o anda yüreğimde olanı en yalın ve doğrudan bir şekilde söylemektir.” [Wikipedia.org]

FRANZ LISZT (1811-1886)

Macaristan’da doğan Franz (Ferenc) Liszt, henüz 9 yaşındayken Carl Czerny ile çalışması için Viyana’ya gönderildi. Liszt, Viyana’da yaşarken Beethoven ve Schubert’e takdim edildi, çok kısa bir süre içinde hem besteci, hem de piyanist olarak bir “harika çocuk” olduğu tescillenmişti. Gençlik çağında Viyana’dan Paris’e geçen müzisyen, burada ileride “Symphonie Fantastique” eserini piyano için uyarlayacağı ve kendisi üzerinde çok büyük bir etki yaratacak olan Hector Berlioz ile tanıştı. Hemen ardından, harikulade keman performansları kendisi için çok daha büyük bir ilham kaynağı olan Niccolo Paganini’yle tanıştı ve kendisi de en azından Paganini gibi büyük bir virtüöz olmaya karar verdi.
Onlarca yıl boyunca Avrupa’nın büyük şehirlerinde turnelere çıkan Liszt’in kariyeri ona çok büyük miktarda gelir sağlamıştı. Hatta müzisyen, bonkör bir hayırsever olmuştu; ihtiyacı olanlara para ve zaman bağışlamak konusunda hiç çekinmiyordu. Liszt’in müziğinin büyük bir bölümü, başka bestecilerin –senfonileri de dahil olmak üzere– eserlerinin piyano için uyarlanmasını içerir. Kendi bestelerinin birçoğu ise betimleyicidir: çeşitli mizansenleri, resimleri tasvir eder, ya da şiirden veya edebiyattan etkilenir.

“Venezia e Napoli” (“Hac Yılları: İtalya”) (1859) 22:52
    I. Gondoliera
    II. Canzon
    III. Tarantella
Liszt, Avrupa’daki hac yıllarını tasvir ettiği üç süit bestelemiştir. Bu süitleri, “Années de Pèlerinage” olarak adlandırmıştır ve “İtalya” İkinci Yıl’dır. İkinci Yıl, 1840 yılındaki aynı isimli eserin bir revizyonu olarak ortaya çıkmıştır ve aslen 1859 yılında bestelenmiş olmasına rağmen, 1861 yılında yayımlanmıştır. İlk iki süit, kompozitörün tüm paletini sergilemektedir: Gösterişli bir virtüözlüğün gösterilmesinden, içten duygusal beyanlara kadar birçok farklı rengi görmek mümkündür. İtalya’daki İkinci Yıl’da, özellikle Petrarch’ın Sonet’lerinden, ünlü Michelangelo heykelinden, Dante’nin bir konuşmasından ve Raphael’in bir resminden etkiler gözlemlemek mümkündür. Bu üç parçanın ekleri ise, Venedik ve Napoli’nin müzikalitesine bir atıf niteliği taşımaktadır.

• Gondoliera (Gondolcu’nun Şarkısı, Giovanni Battista Peruchini’nin "La Biondina in Gondoletta" eserinden esinlenilmiştir)
• Canzone (Rossini'nin "Otello"sundaki gondolcunun şarkısı "Nessun Maggior Dolore"den esinlenmiştir)
• Tarantella (Guillaume-Louis Cottrau’dan (1797–1847) temalar kullanılmıştır)

Alexandra Ivanoff, Aralık 2009. (Türkçe: Can Ergelmiş)